چرک نویس های عمدتاً تاریخی

درباره اینکه چه کسی می‌تواند بر مسلمانان حکومت کند نظرات زیادی مطرح شده است. معروف ترین آن این است که سلطان را، اگر به موجب شریعت حكومت كند، مى‏توان رئیس قانونى جامعه مسلمین (دولت) و یا به دیگر سخن، خلیفه شمرد. ولى اگر برخلاف شریعت حكم كند، ظالم است. [1]

یکی از فقهای سنی که از امامت قهری در مقابل امامت اختیاری سخن می‌گوید ابن جماعه است. در امامت اختیاری شرایط ذکوریت، حریت، بلوغ، عقل، عدالت، شجاعت و قریشی بودن مطرح می‌شود اما در امامت قهری هر کسی بتواند با غلبه، قدرت را از آن خود نماید می‌بایست مردم با او به منزله امام بیعت کنند. این امام ممکن است حکومتی ظالمانه داشته باشد و یا بر اساس عدالت حکومت کند. در هر صورت وی امام مستقر به شمار می‌رود. [2] این قانون که بی شباهت به قانون جنگل نیست با توجه به دوره‌‌‌ای که درباره آن بحث می‌شود تا حدی توجیه پذیر می‌شود چراکه «در دوره مغول، صورت اندیشیدن متفاوت شد.» [3] اندیشه سیاسی شخصی چون رشیدالدین فضل الله این بود که رعیت گله سلطان است و سلطان عادل باید برای برقراری امنیت و حفظ قدرت با رمه خود به عدل رفتار کند و مهم تر اینکه عدالت حکم می‌کند که در هر وضع و شرایطی تفاوت میان فرودستان و بزرگان معلوم باشد. [4]

[1] ‏راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، ج 3، 437.

[2] ‏میرخلیلی، «ابن جماعه (۷۳۳-۶۳۹ ه.ق)»، 198.

[3] ‏طباطبایی، سخنرانی.

[4] ‏بحرانی، «رشیدالدین فضل الله (۷۱۸-۶۴۵ ه.ق)»، 212.